[14-08-2023] Od wielu lat w debacie publicznej podnoszona jest kwestia zaniechania zakupu dla Wojska Polskiego francuskich śmigłowców typu Caracal. Dlatego postanowiliśmy w jednym miejscu przedstawić historię tego projektu oraz naszą ocenę podjętych decyzji.
W niniejszym artykule przedstawiamy kalendarium działań rządów PO-PSL i PiS w sprawie przetargu na zakup śmigłowców wielozadaniowych. Ponadto, opisujemy casy studies Kuwejtu oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich, które zamówiły śmigłowce Caracal a następnie odstąpiły od podpisanych umów. Dodatkowo, opisujemy koszty użytkowania śmigłowców Caracal we Francji. Ponadto, dowiesz się ile nowych śmigłowców zakupiono dla Wojska Polskiego przez 8 lat rządów PO-PSL oraz przez blisko 8 lat rządów PiS.
Kalendarium wydarzeń dotyczących postępowania na zakup śmigłowca wielozadaniowego
| Data | Działanie |
|---|---|
| 29 marca 2012 | Ogłoszenie przez Inspektorat Uzbrojenia Ministerstwa Obrony Narodowej postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na dostawę 26 śmigłowców wielozadaniowych wraz z pakietem towarzyszącym. Planowano zakup 26 śmigłowców w wersjach: - 16 sztuk śmigłowców w wersji wielozadaniowej – transportowej (multirole-transporter) dla Wojsk Lądowych, - 3 sztuki śmigłowców w wersji poszukiwania i ratownictwa na lądzie dla Sił Powietrznych, - 3 sztuki śmigłowców w wersji poszukiwania i ratownictwa na morzu dla Marynarki Wojennej, - 4 sztuki śmigłowców w wersji zwalczania okrętów podwodnych dla Marynarki Wojennej, - zintegrowany systemu szkolenia (w tym symulatory), pakiet szkoleniowy i pakiet logistyczny. Maszyny miały być "pozyskiwane w oparciu o wspólną platformę bazową". Postępowanie miało być prowadzone w następujących etapach: 1) weryfikacja spełnienia wymagań przez uczestników postępowania, 2) pobranie warunków przetargu, 3) złożenie „zgłoszeń do udziału w negocjacjach technicznych” wraz z niezbędnymi dokumentami i oświadczeniami, 4) negocjacje techniczne, 5) złożenie oferty ostatecznej, 6) przeprowadzenie testów oferowanych śmigłowców, 7) aukcja elektroniczna lub negocjacje z jednym wykonawcą 8) wybór oferty. Terminy realizacji umowy: - do 30 listopada 2015 roku dostawa: 12 śmigłowców w wersji wielozadaniowo-transportowej dla Wojsk Lądowych, 2 śmigłowców w wersji zwalczania okrętów podwodnych dla Marynarki Wojennej, 2 śmigłowców w wersji poszukiwawczo-ratowniczej dla Sił Powietrznych, 3 śmigłowców w wersji poszukiwawczo-ratowniczej dla Marynarki Wojennej, pakiet logistyczny, zintegrowany system szkolenia oraz pakiet szkoleniowy; - do 30 listopada 2016 roku dostawa: 4 śmigłowców w wersji wielozadaniowo-transportowej dla Wojsk Lądowych, 1 śmigłowca w wersji zwalczania okrętów podwodnych dla Marynarki Wojennej, 1 śmigłowca w wersji poszukiwawczo- ratowniczej dla Sił Powietrznych; - do 30 listopada 2017 roku dostawa: 1 śmigłowca w wersji zwalczania okrętów podwodnych dla Marynarki Wojennej. Oferenci otrzymali czas na złożenie stosownych dokumentów i pobranie specyfikacji w terminie do 7 maja 2012. |
| Luty 2013 | Zwiększenie planowanej do zakupu liczby śmigłowców z 26 do 70 sztuk, w tym 48 w wersji transportowej. Na zakup 70 śmigłowców z dostawami w latach 2017–2022 zarezerwowano 11,5 mld PLN. |
| 2013 | MON ogłosiło, że konsultacje techniczne będą prowadzone z trzema oferentami: - firmą Sikorsky produkująca śmigłowce w Mielcu (Black Hawk), - konsorcjum Eurocopter SAS i Heli Invest Services (Caracal), - zakłady w Świdniku należące do Leonardo Helicopters (AW 149) |
| Czerwiec 2014 | Po zakończeniu negocjacji technicznych MON zaprosił producentów do składania ostatecznych ofert przetargowych. Ostateczny termin to wrzesień. |
| Wrzesień 2014 | Na prośbę oferentów przesunięto termin składania ofert na 28 listopada 2014 |
| 30 października 2014 | Opublikowanie oświadczenia konsorcjum Sikorsky i PZL Mielec, w którym domagano się zmiany wymagań przetargu, wskazując na nierówne traktowanie oferentów. |
| 25 listopada 2014 | Na prośbę 2 oferentów przesunięto termin składania ofert na 30 grudnia 2014. Przeciwko przesunięciu terminu składania ofert zaprotestował oficjalnie koncern Airbus Helicopters, razem z Heli Invest Sp. z o.o. oferujący śmigłowiec EC725 Caracal |
| 30 grudnia 2014 | Ostateczny termin składania ofert. W postępowaniu oferty złożyły następujące podmioty: - Konsorcjum “Program EC-725 CARACAL-POLSKA” w składzie: Airbus Helicopters SAS i Heli Invest; - Konsorcjum w składzie: Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o. o., Sikorsky Aircraft Corporations, Sikorsky International Operations Inc. - Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego “PZL-Świdnik” S.A |
| Styczeń - Marzec 2015 | Analiza złożonych ofert przez Komisję Inspektoratu Uzbrojenia |
| 21 kwietnia 2015 | Prezydent Bronisław Komorowski ogłosił decyzję o dopuszczeniu do testowania jedynie śmigłowca oferowanego przez Airbus (tj. H225M Caracal). Z uwagi na przekroczenie budżetu (z 8 mld zł do 13,5 mld zł) zmniejszono planowaną liczbę maszyn do 50 sztuk. Planowano zakup 50 śmigłowców H225M Caracal w następujących wersjach: 16 transportowych, 13 ratownictwa bojowego (CSAR, w tym sześć morskich), 8 wsparcia wojsk specjalnych, 8 zwalczanie okrętów podwodnych i 5 ewakuacji medycznej. W przypadku pozytywnych testów i negocjacji, umowę z Airbusa planowano podpisać na koniec 2015 roku a dostawy miały nastąpić w latach 2017 - 2022. |
| Maj 2015 | W 33. BLT w Powidzu przeprowadzono dwutygodniowe próby państwowe śmigłowca H225M Caracal, które zakończyły się pozytywnie |
| 30 września 2015 | Rozpoczęcie negocjacji offsetowych z producentem śmigłowca H225M Caracal, tj. firmą Airbus Helicopters. |
| 16 listopada 2015 | Zmiana Rządu RP. Nowym premierem zostaje Pani Beata Szydło |
| 4 października 2016 | Ministerstwo Rozwoju poinformowało o zakończeniu negocjacji umowy offsetowej, gdyż Airbus Helicopters nie przedstawił oferty zabezpieczającej w należyty sposób interesów ekonomicznych oraz bezpieczeństwa Polski |
| 20 grudnia 2021 | Zawarcie sądowej ugody z AIRBUS dot. sprawy niepodpisanego kontraktu na zakup śmigłowców Caracal. W ramach ugody Skarb Państwa miał wypłacić AIRBUS kwotę 80 mln zł. |
Ocena postępowania dotyczącego zakupu śmigłowca wielozadaniowego
1) Tragiczny stan floty polskich śmigłowców wojskowych
I Rząd Donalda Tuska rozpoczął prace 16 listopada 2007. Już w tamtym momencie niemal cała flota śmigłowców Wojska Polskiego (232 sztuki) była przestarzała.
12.05.2006 doszło do pożaru wojskowego śmigłowca Mi-2 na lotnisku w Bydgoszczy, podczas którego technik został śmiertelnie poparzony. Pożar wybuchł w trakcie próby silników, jeszcze przed wzbiciem się śmigłowca w powietrze. Mi-2 należał do 2. Eskadry Lotnictwa Transportowo-Łącznikowego w Bydgoszczy.
19.07.2006 nastąpił wypadek polskiego śmigłowca wojskowego Mi-24 podczas misji w Diwanii. Do wypadku doszło jeszcze na lotnisku, tuż po wystartowaniu maszyny z grupą polskich dziennikarzy akredytowanych przez Ministerstwo Obrony Narodowej.
29.10.2008 doszło do poważnego wypadku wojskowego śmigłowca Mi-2 w Luszewie pod Lubartowem, w którym utracono maszynę.
Pomimo częstych wypadków jeszcze przez wiele lat rząd PO-PSL wstrzymywał się z wymianą postsowieckiego sprzętu. Rząd Donalda Tuska powinien był ogłosić przetarg na zakup nowych śmigłowców tuż po objęciu rządów w 2007 roku, a najdalej w 2008 roku. Niestety, rządy PO-PSL wstrzymywały się z ogłoszeniem przetargu aż do 2012 roku. Kiedy przetarg na zakup śmigłowców wielozadaniowych został w końcu rozpoczęty, dochodziło wielokrotne do przedłużania procesu. W rezultacie rząd PO-PSL nie był w stanie doprowadzić postępowania do końca.
2) Opieszałość w zakupach nowych śmigłowców
Przetarg na zakup śmigłowców wielozadaniowych ogłoszono dopiero w 2012 roku i w ciągu pozostałych 2 lat swojej kadencji rząd PO-PSL nie był w stanie zakończyć postępowania i podpisać umowy z producentem maszyn. W tym czasie wojskowi lotnicy byli skazani na użytkownie postsowieckiego sprzętu, w którym najliczniejszy był przestażały Mi-2.
W trakcie 8 lat rządy PO-PSL zakupiły dla Wojska Polskiego 5 nowych śmigłowców, z czego wszystkie do przewozu VIP’ów. Więcej informacji o tym znajdziesz tutaj.
17 stycznia 2012 – 5 śmigłowców W-3WA Sokół oraz na modernizacja 14 śmigłowców za 380 mln zł.
3) Nigdy nie doszło do zakupu Caracali
Rząd RP nigdy nie podpisał z AIRBUS Helicopters umowy na dostawy śmigłowców Caracal.
W niektórych mediach pojawia się czasami błędna informacja, jakoby rząd Beaty Szydło zerwał kontrakt na zakup śmigłowców Caracal. Jak wskazuje tabela powyżej, do zawarcia kontraktu z AIRBUS Helicopters nigdy nie doszło dlatego Rząd RP nie mógł go zerwać!
Rząd PO-PSL doprowadził przetarg jedynie do etapu negocjacji offsetowych od których zależało ewentualne podpisanie kontraktu. Biorąc pod uwagę fakt, że wybór nowego śmigłowca za rządów PO-PSL ciągnął się od 2012 roku, a terminy i warunki przetargu były wielokrotnie zmieniane, wcale nie jest pewne jak długo ówczesny minister obrony Tomasz Siemoniak prowadziłby dalsze rozmowy z producentem, gdyby jego kadencja została przedłużona. Równie dobrze negocjacje z AIRBUS Helicopters mogłyby potrwać kolejne lata i mogłyby zostać unieważnione przez ministra Tomasza Siemoniaka bez podpisania umowy z dostawcą.
4) Case Study – Kontrakt Kuwejtu
W 2016 roku Kuwejt zamówił 30 sztuk śmigłowców Caracal za kwotę 1,07 mld EUR (około 4,5 mld zł). Kuwejt planował wykorzystywać śmigłowce do zadań transportowych, ratownictwa morskiego oraz jako śmigłowce patrolowe.
21.12.2017 Krajowa Komisja Antykorupcyjna Kuwejtu rozpoczęła śledztwo w sprawie umowy z producentem AIRBUS dot. zawartego kontraktu. Dochodzenie wszczęto po tym, gdy francuski magazyn Marianne zarzucił, że libański pośrednik Farid Abdelnour zażądał od Airbusa prowizji 60 mln EUR (258 mln zł) w związku z umową. W tamtym czasie Reuters donosił, że Airbus był objęty kilkoma innymi międzynarodowymi dochodzeniami w sprawie sprzedaży swoich produktów.
17.02.2020 Ministerstwo Obrony Kuwejtu odmówiło odbioru śmigłowców H225M Caracal. Nieoficjalną przyczyną były problemy z napędem tych maszyn.
W przeciwieństwie do Polski, Kuwejt podpisał umowę na dostawy Caracali z producentem.
Średnia cena śmigłowca Caracal w kontrakcie zawartym przez Kuwejt wyniosła 144 mln zł i była znacząco niższa od średniej ceny Caracala oferowanego Polsce (ok 270 mln zł).
5) Case Study – Kontrakt ZEA
W grudniu 2021 Zjednoczone Emiraty Arabskie podpisały z AIRBUS kontrakt na dostawę 12 śmigłowców wielozadaniowych H225M Caracal. Kontrakt zawarty z Airbusem dotyczył dostawy 12 Caracali za ok. 800 mln dolarów.
12.05.2023 Zjednoczone Emiraty Arabskie zerwały umowę, dotyczącą zakupu śmigłowców wielozadaniowych H225M Caracal. Jako przyczynę podano zbyt wysoki koszt eksploatacji maszyn i ograniczenia, narzucane przez producenta, w kwestii adaptacji śmigłowców do potrzeb odbiorcy.
Średnia cena śmigłowca Caracal w kontrakcie zawartym przez ZEA wyniosła 266 mln zł i była zbliżona do średniej ceny z oferty przedstawionej Polsce, tj. 270 mln zł. Jeżeli jednak weźmiemy aż 6 lat różnicy pomiędzy ofertą dla Polski a kontraktem z ZEA, wówczas średnia cena śmigłowca dla Polski była znacząco wyższa.
6) Kontrakty dot. śmigłowców zawarte za rządów PIS
Dotychczas, tj. do 14.08.2023, rządy PIS zamówiły dla Polski 47 nowych śmigłowców za kwotę 11,4 mld zł, z czego 44 dla Wojska Polskiego za kwotę 11,2 mld zł.
30 maja 2018 – 2 śmigłowce S-70i Black Hawk dla Policji za 142 mln zł
30 października 2018 – 1 śmigłowiec Airbus H135 dla straży granicznej za 46,5 mln zł
25 stycznia 2019 – 4 śmigłowce S-70i Black Hawk w wersji dla sił specjalnych za 683,4 mln zł
26 kwietnia 2019 – 4 śmigłowce AW101 w wersji ZOP/CSAR za 1,65 mld zł
15 grudnia 2021 – 4 śmigłowce S-70i Black Hawk w wersji dla sił specjalnych za 666 mln zł
01 lipca 2022 – 32 śmigłowce AW149 za 8,25 mld zł
7) Jak sprawdzają się Caracale we Francji
14.12.2017 francuska minister obrony Florence Parly alarmowała, że: “Mniej niż połowa maszyn gotowa do lotu. Potrzebna reforma obsługi. Płacimy więcej żeby latać mniej (…). Ta sytuacja jest nieakceptowalna. Kupujemy, aby latać, a nie przechowywać: ani w hangarach, ani na parkingach”.
Według francuskiego ministerstwa jedynie 44 proc. samolotów i śmigłowców francuskich sił zbrojonych była zdolnych do lotu. Koszt obsługi śmigłowców Caracal wzrósł w ciągu 5 lat o 25 proc. podczas gdy do akcji w 2016 roku gotowa była mniej niż co trzecia maszyna.
Komentarz do powyższej informacji prasowej francuskiego odpowiednika MON jest zbędny.
8) Podsumowanie
Dzięki odstąpieniu od negocjacji i decyzji aby nie podpisywać kontraktu z AIRBUS, polski MON mógł przeznaczyć środki finansowe w kwocie 13,5 mld zł na inne zakupy dla Wojska Polskiego.
Już w 2016 roku Rząd PIS kupił m.in. 96 armatohaubic KRAB za 4,6 mld zł, 64 moździerzy RAK i 32 wozy dowodzenia za 1 mld zł, 1300 pocisków Grom-M za 1 mld zł, 6 zestawów przeciwlotniczych Pilica za 0,7 mld zł. W kolejnych latach zakupy dla Wojska Polskiego były jeszcze wyższe.
Podsumowując, za rządów PIS, w każdym roku budżet MON były wydawany niemal w całości, podczas gdy za rządów PO-PSL rokrocznie dochodziło do zwrotu środków z budżetu MON z powodu braku zakupów. Dlatego oszczędność na zakupie śmigłowców Caracal została przekierowana na inne zakupy w większości w polskich zakładach przemysłowych. Należy przy tym pamiętać, że oferta Caracali dotyczyła śmigłowców bez uzbrojenia, w większości w wersji transportowej. Tymczasem rząd Beaty Szydło a później także Mateusza Morawieckiego skupił się przede wszystkim na zakupach sprzętu śmiercionośnego, takiego jak armatohałbice, moździerze samobieżne, wyrzutnie przeciwlotnicze, itp.
Biorąc pod uwagę powyższe, decyzję o rezygnacji z zakupu śmigłowców Caracal oceniamy jako pozytywną.