18.03.2022 Premier Mateusz Morawiecki zaproponował na szczeblu Rady Unii Europejskiej, aby wydatki na obronność zostały wyjęte poza limit zadłużenia. Czy wprowadzenie takiej propozycji jest możliwe? Co mogłoby oznaczać dla Wojska Polskiego oraz dla bezpieczeństwa kraju i Europy?
Obecnie, zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polski Rząd nie może zadłużać Państwa ponad limit 3/5 (60%). Szczegóły mechanizmu opisuje Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r.
Do 8 listopada 2013 r w ww. ustawie obowiązywały dwa progi 50% i 55%. W przypadku przekroczenia progu 50% – czyli relacji długu publicznego do PKB, rząd był zobowiązany wprowadzić szereg oszczędności w planach budżetowych na kolejny rok. Natomiast w przypadku przekroczenia progu 55%, rząd był zobowiązany do podjęcia natychmiastowych działań zmierzających do obniżenia długu.
Powyższe zasady zostały zmienione w związku z bardzo szybkim wzrostem długu Polski w latach 2007-2013. W tym okresie zadłużenie kraju wzrosło z 528 mld zł do 931 mld zł. W trakcie rządów II Kadencji PO-PSL w latach (18 listopada 2011 – 11 września 2014) tzw. II Rząd Donalda Tuska, aby uniknąć przekroczenia progu 55%, doprowadził do podwyższenia progów zadłużenia do 55% i 60%.
Obecna Ustawa Budżetowa na 2022 rok przewiduje, że dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (definicja UE) wyniesie 56,6 % PKB. Oznacza to, że zaplanowano dług publiczny przekraczający pierwszy próg ostrożnościowy 55%, co było skutkiem dwuletniej pandemii wirusa COVID-19 i szeregu tarcz finansowych wprowadzonych w celu poprawienia sytuacji mieszkańców.
Obecny kryzys wywołany atakiem Rosji na Ukrainę wymusza zwiększenie nakładów służących do wzmocnienia Wojska Polskiego. Zwiększenie wydatków na armię, w obecnej sytuacji geopolitycznej, musi i będzie odbywać się poprzez zadłużanie kraju. Taka polityka koalicji rządzącej będzie możliwa do momentu osiągnięcia limitu zadłużenia 60% określonego w konstytucji. Dalsze ewentualne zadłużanie kraju będzie wymagało zgody parlamentarnej na zmianę konsytucji.
Jednakże, ewentualna zmiana konstytucji i zmiana limitu zadłużenia kraju ponad 3/5, nie będzie wystarczająca do zwiększenia wydatków na obronność.
Pakt stabilności i wzrostu obowiązujący w Unii Europejskiej również narzuca na kraje członkowskie limitów zadłużenia. Zgodnie z “unijnymi” zasadami, państwa członkowskie nie mogą zadłużać się ponad limit 60% PKB a w każdym budżecie rocznym deficyt nie może być wyższy niż 3%.
Ponadto, należy zwrócić uwagę, na odmienną metodologię liczenia zadłużenia krajowego przez instytucje unijne, która jest bardziej restrykcyjna od krajowej.
Należy przy tym wskazać, że problem zadłużenia wewnętrznego dotyczy większości państw członkowskich UE, przez co państwa te mają bardzo ograniczone możliwości skokowego wzrostu wydatków na obronność.
W związku z powyższym rząd Mateusza Morawieckiego wyszedł z inicjatywą, aby wydatki na obronność były potraktowane w UE jako wydatki niekwalifikowane do limitu zadłużenia oraz limitu deficytu budżetowego. Dzięki powyższemu rozwiązaniu, państwa członkowskie Unii Europejskiej, mogłyby w krótkim czasie nadrobić dystans w zakresie obronności jaki dzieli Europę do Chin czy USA. Zgoda instytucji unijnych jest szczególnie ważna dla krajów środkowoeuropejskich, takich jak Polska, Słowacja czy kraje bałtyskie.